آیا هوش همان IQ است؟

هوش يكي از قديمي ­ترين مفاهيم روان­شناسي است. قدر مسلم در متون متعدد علمي بحث­ هاي فراوانی درباره آن شده است. هنوز هم نظريه‌پردازان بر سر تعريف آن توافق ندارند؛ براي مثال آيا هوش توانايي يا كيفيت واحدي است يا مجموعه­ اي از مهارت­ هاست؟  آنچه مسلم است هوش يكي از جذاب­ترين نيروهاي رواني است كه جلوه­ هاي آن در موجودات مختلف به ميزان متفاوت قابل مشاهده است. هرچقدر موجودات متكامل ­تر باشند، از نظر هوشي نيز پيشرفته ­تر و به همان نسبت از پيچيدگي بيشتري برخوردارند. دانشمندان براي تعريف اين پيچيده ­ترين فرآيند رواني، تلاش­هاي بسياري كرده­ اند.

هوش چندگانه

گاردنر يکی از محققين پيشگام در اين زمينه بود. او در سال 1983 ايده هوش چندگانه را مطرح نمود و هوش را به شش نوع تقسيم نمود: هوش زبان شناسی، موسيقی، رياضيات و منطق، فضايي، جسمانی و خصوصی (شخصی). بر اساس اين تئوری تنها با استفاده از تست IQ نمی­ توان هوش يک انسان را اندازه­ گيری نمود. اهميت کار گاردنر چند سال بعد آشکار شد.

هوش هیجانی (EQ)

در دهه 1990 پيتر سالووی و جان ماير قسمتی از گروه هوش شخصی گاردنر را به عنوان هوش هیجانی (EQ) شناسائي کردند. که به اين صورت تعريف می ­شود: قابليت نظارت يک شخص بر هيجان­های خود و ديگران برای تمايز قائل شدن بين آن‌ها و استفاده از اين هيجان­ ها برای هدايت تفکر و عمل­هايش می­ باشد. به عبارت ديگر هوش هیجانی قابليتی برای تشخيص، دسترسی، فهميدن و مديريت هيجان می ­باشد. اهميت اين قابليت­ ها، بعدها توسط نويسنده­ای به نام گُلمن در کتاب «هوش هيجانی» مورد تاکيد قرار گرفت . او در اين کتاب مطرح کرد که برای پيش ­بينی موفقيت در زندگی، قابليت­ های هيجانی بسيار مهم­تر از IQ سنتی می­ باشند. يک فروشنده، سياست­مدار، معلم، جراح و رهبر مذهبی موفق دارای درجه بالايي از اين نوع هوش هستند.

چهار قابلیت هوش هیجانی

در انسان­ها هوش هيجانی شامل چهار قابليت است که به طور مساوی در هوش هيجانی مشارکت دارند. اين چهار قابليت به شرح زير می­ باشند:

1. ادراک هيجان در خود يا ديگران: شخص دارای قابليت ادراک هيجان از طريق حالات چهره، ژست و صوت می باشد.
2. استفاده از هيجان در تسهيل فرآيند تفکر: از حالت­های هيجانی برای هدايت فرآيند شناختی ­و تغيير توجه استفاده می شود. هيجان به شکل­های مختلفی می ­تواند فرآيند استدلال را تسهيل کند. به عنوان نمونه هنگامی که شخص بايد بين چندين گزينه يکی را انتخاب کند؛ می­ تواند با مراجعه به سيستم هيجان و در صورت امکان حذف گزينه ­های نامطلوب (که احتمالاً در مورد آن‌ها تجربه هيجانی نامطلوبی در حافظه دارد)، فضای جستجو را کوچک نموده و در نتيجه، با سرعت بالاتری گزينه برتر را انتخاب نمايد.
3. فهم هيجان، زبان و سيگنال­های حاوی هيجان: فهم هيجان، فعاليتی شناختی است که شخص، درباره اينکه چرا يک شخص(خود يا ديگران) در يک حالت هيجانی قرار دارد (مثلاً رفتار ناعادلانه يک شخص را عصبانی می­کند) و چه عمل­هايي با آن حالت در ارتباط هستند (يک شخص عصبانی به ديگران حمله می­کند).
4. مديريت هيجان برای رسيدن به يک هدف مشخص: زمانی که يک فرد هيجانات را بفهمد؛ می­ تواند هيجانات خودش و ديگران را برای ارتقاء اهداف اجتماعی مديريت کند. برای نمونه، يک نفر در هنگام ناراحتی به سينما می ­رود تا هيجان­ های مثبت پيدا کند؛ يا يک کار خوشايند برای بيرون آوردن دوستش از بد خلقی انجام می­دهد.