احراز هویت برخط ثنا، تجربه‌ای دشوار اما درخشنده!
نوروز امسال، بیانات مقام معظم رهبری در مورد تولید دانشبنیان و اشتغال آفرین موجب دلگرمی زیست بوم فناوری و نوآوری کشور و از جمله مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه و چراغ راه امسال و آینده این مرکز شد. در ادامه به روش توسعه مبتنی بر پلتفرم و مزایای آن به نسب روش های سنتی تعامل با شرکت های دانش بنیان می پردازیم.
«حرف امروز من این است که برای رشد اقتصاد کشور و اصلاح امور اقتصادی کشور، به طور قاطع باید به سمت اقتصاد دانشبنیان حرکت بکنیم؛ خلاصه‌ی عرض امروز ما این است. «اقتصاد دانشبنیان» یعنی چه؟ یعنی اینکه دانش و فنّاوری پیشرفته، نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه‌ی عرصه‌های تولید. «همه‌ی عرصه‌های تولید» که عرض میکنیم، یعنی حتّی انتخاب آن کار تولیدی؛ چون لزومی ندارد که انسان همه‌ی کارهای تولیدی را انجام بدهد. انتخاب آن کار تولیدی هم [باید] برخاسته‌ی از نگاه دانشی و بینشی و علمی باشد؛ این معنای اقتصاد دانشبنیان است که در همه‌ی عرصه‌های اقتصاد دخالت داشته باشد. اگر ما این سیاست را دنبال کردیم و دانش را پایه و زمینه‌ی اقتصاد کشور قرار دادیم و بنگاه‌های اقتصاد دانشبنیان را افزایش دادیم، منافع زیادی برای کشور و برای اقتصاد کشور خواهد داشت، هزینه‌ها را کاهش میدهد؛ یعنی اقتصاد دانشبنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید میشود و بهرهوری را افزایش میدهد.[1]»
دستیابی آسان و کم هزینه مردم به خدمات قضایی
مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه، در راستای اجرای سند تحول قضایی و دستیابی آسان مردم به خدمات قضایی و در مسیر هوشمند سازی قوه قضاییه به منظور توسعه فناوری اطلاعات و تحقق شعار «عدالت الکترونیک» به دنبال استفاده حداکثری از ظرفیت شرکتهای دانش بنیان بوده است. یکی از مهمترین موفقیت‌های این مرکز – که بنظر تمامی ویژگی های مدنظر معظم له را دارد – در قالب اجرای طرح احراز هویت بر خط ثنا رقم خورده است. ثبت نام ثنا، جزء خدمات پایه و درگاه ورود به ارائه دیگر خدمات حقوقی و قضائی در قوه قضائیه به مردم است که تا قبل از احراز هویت برخط، به صورت حضوری در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی صورت می‌پذیرفت. در راستای تسریع و تسهیل استفاده از خدمات قضائی از سال 1399، پیاده سازی احراز هویت برخط، به همت مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه محقق شده است.
برجسته‌ترین دستاوردهای این تجربه موفق
- ارائه خدمت برخط به بیش از 500 هزار نفر از هموطنان در اقصی نقاط کشور و حتی خارج از ایران که امیدواریم در کاهش ابتلا به بیماری کرونا در اثر عدم مراجعه حضوری تاثیر قابل ذکری داشته است.
- دسترسی آسان و سریع مردم به خدمت احراز هویت برخط به صورت برابر حتی در روستاها و شهرهای کوچک و مناطق حومه ای
- کاهش هزینه ارائه خدمت بعضا تا یک سوم هزینه اولیه توسط اپراتورهای ارائه دهنده خدمت در اثر رقابت و نوآوری نه الزام و اجبار!
- ارتقای اشتغال از سطح اپراتور انسانی روزمزد با حداقل حقوق، به متخصص هوش مصنوعی که تا این تاریخ در قالب 7 کارگزار خصوصی برای توسعه و ارتقای کیفیت الگوریتم هوش مصنوعی با یکدیگر رقابت میکنند.
- تسهیل نوآوری و ارائه خدمات مشابه دانشبنیان در سایر زیست بوم های فناوری کشور مانند فناوری های مالی و بانکی
کاهش هزینه ها
آنچه دستاوردهای ذکر شده را بیشتر متمایز و برجسته میکند این است که بدون صرف هزینه از بیت المال -که به طور معمول توسط نهادهای عمومی اتفاق می‌افتد – به دست آمده‌اند، بلکه در چرخه مالی بوجود آمده مرکز آمار و فناوری اطلاعات قادر خواهد بود در جهت پوشش ریسک تحقیق و توسعه نسل بعدی احراز هویت و توسعه اقتصاد دانشبنیان از کسب و کارهای نوآور کشور حمایت کند. بطور مثال یکی از مسایل فعلی و نقاط قابل ارتقای این خدمت ارزیابی در لحظه و ماشینی پوشش مخاطبین در فرآیند اخذ و ذخیره سازی عکس آنان در سامانه است. مخصوصا چون اغلب آنان در فضای خصوصی و ساعات غیر کاری از چنین خدمتی استفاده میکنند، توسعه چنین ویژگی در کاهش نرخ اصلاحات و ارجاعات بعدی تاثیر بسزایی خواهد داشت. با توجه به الزامات بومی چنین نیازی، چنانچه شرکتهای دانش بنیان کشور به توسعه این الگوریتم تکمیلی در سطح قابل اتکایی نایل شوند، ضمن افزایش رضایت مخاطبین درون و بیرون قوه قضائیه، ارایه آن به سایر کشورهای اسلامی کاملا قابل تصور بوده و بفضل الهی منجر به درآمد ارزی دانشبنیان خواهد شد.
چالش های ایجاد شده در اجرای این طرح
در کنار این نتایج درخشنده و در فرآیند تبدیل احراز هویت حضوری به احراز هویت برخط چالشهایی نیز وجود داشته است که مسیر اجرای این طرح را به مسیری پرفراز و نشیب بدل کرده‌اند. برخی از این چالشها به شرح زیر است:
- هزینه بالای نیروی انسانی متخصص، خرید و نگهداری تجهیزات و سخت افزار در نسبت با حجم درخواست از سمت مردم برای راهاندازی احراز هویت برخط
- حساسیت نسبت به حفظ امنیت داده از سمت مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه
- اطمینان از دقت هوش مصنوعی برای احراز
حل چالش‌های مذکور در این مرکز حاصل اتخاذ نگاهی نوین به حل مسائل کشور و توسعه اقتصاد دانش بنیان بوده است که با نام «توسعه منتنی بر پلتفرم» شناخته میشود و در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت.
توسعه مبتنی بر پلتفرم چیست؟
هنگامی‌که مسئله‌ی استفاده از فناوری و نوآوری در راستای روزآمد کردن و افزایش کارآمدی خدمات عمومی، مطرح میشود به طور معمول نخستین راه‌حلی که به ذهن متبادر میشود استفاده از خدمات پیمانکاران و انعقاد قرارداد پیمانکاری است. توسعه مبتنی بر پلتفرم به عنوان نقطه مقابل این نگاه، رویکرد نوینی نسبت به حل مسائل عمومی کشور با استفاده حداکثری از ظرفیت شرکتهای دانش بنیان ارائه میدهد. مطابق رویکرد توسعه مبتنی بر پلتفرم، اتصال «نهاد حاکمیتی» و «فعالان بخش خصوصی» با تنظیم‌گری «نهاد واسط»، به عنوان سه ضلعِ حل مسائل عمومی به شیوه فناورانه می‌تواند تحقق الگوی بومی پیشرفت و صادرات دانش بنیان را فراهم کند. ما اسم این نهاد واسط بعنوان طراح و ارزیاب هر خدمت نوین در مرکز را طراز گذاشته ایم.
جایگاه شرکت های دانش بنیان در توسعه مبتنی بر پلتفورم
منظور از توسعه مبتنی بر پلتفرم، استفاده از ظرفیت شرکتهای دانش بنیان به صورت برابر و بدون ایجاد تبعیض بین آنها، همراه با نظارت و ارزیابی مستمر بر خروجی آنها، توسط نهاد واسط (طراز) است. مطابق این رویکرد پس از طرح مسئله توسط نهادهای حاکمیتی، از تمامی شرکتهای دانشبنیان خواسته میشود، محصولات و خدمات خود را مطابق با چهارچوب‌ها و استانداردهای تعریف شده توسط طراز عرضه کنند و طراز نیز به طور مستمر بر عملکرد بخش خصوصی نظارت خواهد داشت. در نتیجه این رویکرد، بهرهوری،که به معنای ارائه خدمت با بالاترین سطح کیفیت به مردم در طول زمان می باشد، و توسعه اقتصاد دانشبنیان محقق خواهد شد.
بدون شک برای عمل به بیانات مقام معظم رهبری در زمینه حل مسائل کشور به دست شرکتهای دانش بنیان، نیازمند ایجاد بستری برای نقشآفرینی و رقابت سالم مبتنی بر توانایی‌های بخش خصوصی از سمت نهادهای حاکمیتی هستیم. مقام معظم رهبری در رابطه با استفاده درست و صحیح از سرمایه شرکتهای دانشبنیان در جهت حل مسائل اقتصادی، میفرمایند:
« ما در دولتهای مختلف طرحهایی با نامهای گوناگون داشتیم که تسهیلات بانکی را در اختیار افراد بگذاریم برای اینکه تولید بالا برود؛ تقریباً همه‌ی این طرحها ناموفّق بود؛ پول‌پاشی کردن و بی‌ملاحظه اقدام کردن به جایی نخواهد رسید؛ باید [این] کار خیلی با دقّت و مطالعه و درست انجام بگیرد و فعّالیّت شرکتهای دانشبنیان به صورت زنجیره‌ای شکل پیدا بکند.[2]»
مزایای احراز هویت از راه دور در قوه
برای درک بهتر بهرهوری حاصل از رویکرد توسعه مبتنی بر پلتفرم، مزایای احراز هویت از راه دور در قوه قضائیه نسبت به تجربه های احراز هویت در کشور همراه بوده است، به شرح زیر میباشد:
- عدم دسترسی کارگزاران احراز هویت به اطلاعات شخصی کاربران
- رده‌بندی کارگزاران بر اساس کیفیت خدمت مانند میزان دقت و سرعت احراز، قابل دسترس بودن و … در سامانه
- اعطای مجوز کارگزاری احراز هویت برخط پس از تعهد کارگزاران مبنی بر رعایت تمامی ضوابط و الزامات
- تحقق احراز هویت برخط (چند دقیقه)
- شناسایی ریسک‌های فرآیند و نگارش سند ضوابط و الزامات کارگزاری احراز هویت جهت مدیریت ریسک‌ها
نگاه پلتفرمی، همچنین مسائل و دغدغه‌های قوه قضائیه را به شاخصهای کلیدی در قالب تنظیم سند ضوابط و الزامات برای ارتباط با بخش خصوصی (کارگزار) تبدیل کرده و موجب کاهش هزینه های راه اندازی و نگهداری سامانه احراز هویت برخط شده است. علاوه بر این مزیت های مالی و درآمدی که برای کارگزاران، متناسب با عملکرد آنان در صحنه رقابت ایجاد میشود موجب توسعه اقتصاد دانشبنیان در کشور است.
نتیجه گیری
توسعه مبتنی بر پلتفرم، یکی از مهمترین و کارآمدترین راهکارهای حل مسائل فناورانه حاکمیتی است که موجب کاهش هزینه راهاندازی طرح، ایجاد تمایل برای حل مسئله در بخش خصوصی و شرکتهای دانش بنیان و ارائه خدمت به مردم با هزینه بسیار کمتر میباشد. در این میان، بستری مناسب برای بخش خصوصی ایجاد میشود که با طراحی رقابت سالم بین آنها، نوآوری، بهرهوری و کیفیت خدمت افزایش پیدا میکند. جایگاه طراز در نگاه مبتنی بر پلتفرم، طراحی و پیاده سازی فرآیند، تولید ابزار برای نظارت حاکمیت بر بخش خصوصی و ارزیابی مستمر عملکرد بخش خصوصی و در نهایت کمک به تعریف نیازهای جدید و تسهیل تداوم نوآوری است. امید است که این تجربه با همکاری و حمایت خوب معاونت علمی ریاست جمهوری در قوه قضاییه و در سایر بخشهای دولت مورد استفاده قرار بگیرد.
[1] . بیانات نوروزی 01/01/1401
[2] . بیانات نوروزی 01/01/1401
