هرم نیازهای مازلو یک نظریه انگیزشی در روانشناسی است که شامل یک الگوی پنج لایه از نیازهای انسانی است که غالباً به صورت سطوح سلسله مراتبی در هرم ترسیم می شوند. نیازهای پایین تر در سلسله مراتب باید ارضا شوند قبل از اینکه افراد بتوانند نیازهای بالاتری داشته باشند. ازپایین سلسله مراتب به بالا، نیازها عبارتند از: فیزیولوژیکی، ایمنی، عشق و تعلق، عزت نفس و خودشکوفایی.

این مدل پنج مرحله ای را می توان به نیازهای کمبود و نیازهای رشد تقسیم کرد. از چهار سطح اول اغلب به عنوان نیازهای کمبود (نیازهای [1]D) یاد می شود و سطح بالا به رشد یا نیازهای شدن (نیازهای [2]B) معروف است.  نیازهای کمبود به دلیل محرومیت بوجود می آیند و گفته می شود وقتی برآورده نمی شوند باعث ایجاد انگیزه در افراد می شوند. همچنین، هر چقدر مدت زمان عدم تأمین آنها بیشتر شود انگیزه تحقق چنین نیازهایی نیز قوی تر خواهد شد. به عنوان مثال ، هر چه فرد بدون غذا باشد، گرسنه تر می شود.

نظر مازلو در مورد ترتیب لایه ها

مازلو در ابتدا اظهار داشت كه افراد قبل از ترقی به نیازهای رشد سطح بالاتر، باید نیازهای كمبود سطح پایینتری را برآورده كنند. با این حال ، او بعداً توضیح داد كه ارضای نیازها یك پدیده “همه یا هیچی” نیست ، او گفت كه اظهارات اولیه وی ممکن است  این تصور غلط  را بوجود آورد، مبنی بر اینکه یک نیاز باید 100٪ قبل از ظهور نیاز بعدی برآورده شود.

هنگامی که یک نیاز کمبود کم و بیش برآورده شود، از بین می رود و فعالیتهای ما به طور عادی به سمت برطرف کردن نیازهای بعدی هدایت می شود وآنها به نیازهای برجسته ما تبدیل می شوند. با این حال ، نیازهای رشد همواره احساس می شوند و به محض درگیر شدن تقویت می شوند. نیازهای رشد ناشی از کمبود چیزی نیستند، بلکه از تمایل به رشد به عنوان یک انسان ناشی می شود. هنگامی که این نیازهای رشد به طور منطقی برآورده شوند، ممکن است فرد بتواند به بالاترین سطح یعنی خودشکوفائی برسد.

هر فردی می تواند و می خواهد که در سلسله مراتب به سمت یک سطح از خودشکوفائی حرکت کند. متأسفانه، پیشرفت اغلب با عدم تحقق نیازهای سطح پایین مختل می شود. تجربیات زندگی، از جمله طلاق و از دست دادن شغل، ممکن است باعث شوند که فرد بین سطوح سلسله مراتب نوسان داشته باشد. بنابراین، همه نمی توانند از طریق سلسله مراتب به صورت یک طرفه حرکت کنند بلکه ممکن است بین انواع مختلف نیازها به جلو و عقب حرکت کنند.

ترتیب نیازها براساس شرایط بیرونی یا تفاوت های فردی قابل انعطاف است. به عنوان مثال، برای برخی از افراد، نیاز به عزت نفس از نیاز به عشق مهمتر است. برای دیگری، نیاز به خودشکوفائی حتی از اساسی ترین نیازها مهمتر است. مازلو همچنین خاطرنشان كرد كه بیشتر رفتارها چند انگیزه ای هستند یعنی هر رفتاری تمایل دارد كه توسط چندین یا همه نیازهای اساسی به طور هم زمان تعیین شود و نه فقط یكی از آنها.

مدل پنج مرحله ای هرم نیازهای مازلو

۱. نیازهای فیزیولوژیکی – اینها الزامات بیولوژیکی برای بقای انسان هستند. به عنوان مثال: هوا، غذا، نوشیدنی، پناهگاه، لباس، گرما، رابطه جنسی، خواب. اگر این نیازها برآورده نشوند، بدن انسان نمی تواند بهینه عمل کند. مازلو نیازهای فیزیولوژیکی را یکی از مهمترین نیازها می داند زیرا همه نیازهای دیگر تا زمان برآورده شدن این نیازها ثانویه می شوند.

2. نیازهای ایمنی – پس از برآورده شدن نیازهای فیزیولوژیکی فرد، نیازهای امنیتی و ایمنی برجسته تر می شوند. مردم می خواهند نظم، پیش بینی و کنترل را در زندگی خود تجربه کنند. این نیازها توسط خانواده و جامعه (به عنوان مثال پلیس، مدارس و مراقبت های پزشکی) برآورده می شوند. به عنوان مثال، امنیت هیجانی، امنیت مالی (به عنوان مثال اشتغال، رفاه اجتماعی)، قانون و نظم، پرهیز از ترس، ثبات اجتماعی، دارایی، سلامتی و تندرستی (به عنوان مثال ایمنی در برابر حوادث و آسیب).

3. نیازهای عشق و تعلق – پس از برآورده شدن نیازهای فیزیولوژیکی و ایمنی، سطح سوم نیازهای انسانی اجتماعی است و احساس تعلق خاطر را شامل می شود. نیاز به روابط بین فردی باعث ایجاد رفتار می شود؛ شامل دوستی، صمیمیت، اعتماد و پذیرش، دریافت و دادن محبت و عشق، وابسته بودن، جزئی از گروه بودن (خانواده ، دوستان ، کار).

4- نیازهای عزت نفس – مازلو این نیاز را به دو دسته تقسیم می کند: ۱) عزت نفس به خود (عزت، موفقیت ، تسلط، استقلال) و ۲) میل به شهرت یا احترام از طرف دیگران (جایگاه، اعتبار). مازلو می گوید که نیاز به احترام و شهرت برای کودکان و نوجوانان بسیار مهم است و مقدمه ای برای عزت نفس است.

5- نیازهای خود شکوفائی– به معنای تحقق پتانسیل فرد، تحقق خود، جستجوی رشد شخصی و تجربیات اوج است. مازلو این سطح را به عنوان تمایل به انجام هر آنچه یک فرد می تواند، توصیف می کند تا به بیشترین حدی که می تواند باشد برسد. افراد ممکن است بر روی این نیاز را به طور خاصی تمرکز کنند. به عنوان مثال، یک فرد ممکن است تمایل شدید به تبدیل شدن به والد ایده آل داشته باشد. در دیگری ، این تمایل ممکن است از نظر اقتصادی، دانشگاهی یا ورزشی بیان شود. برای دیگران ، این ممکن است به صورت خلاقانه، در نقاشی ها، تصاویر و یا اختراعات بیان شود.

توسعه سلسله مراتب نیازها به هشت لایه

توجه به این نکته ضروری است که الگوی پنج مرحله ای هرم نیازهای مازلو گسترش یافته است تا نیازهای شناختی و زیبائی و نیازهای متعالی بعدی را نیز شامل شود. بنابراین مدل ۸ لایه زیر ارائه شد:

---

۱. نیازهای فیزیولوژیکی

2. نیازهای ایمنی

3. نیازهای عشق و تعلق

4- نیازهای عزت نفس

۵-نیازهای شناختی: دانش و فهمیدن، کنجکاوی، کاوش، نیاز به معنا و پیش بینی.

۶- نیازهای زیبائی شناسی: قدردانی و جستجوبرای زیبایی، تعادل، فرم و غیره.

۷- نیازهای خود شکوفائی

۸- نیازهای متعالی: فرد با ارزشهایی تحریک می شود که فراتر از خودش است (به عنوان مثال، تجارب عرفانی و تجربیات خاص با طبیعت، تجربیات زیبایی شناسی، خدمت به دیگران، دستیابی به علم، ایمان دینی و غیره).

دیدگاه اسلام در مورد نظریه مازلو

از دیدگاه مازلو نیاز و فطرت دو منبع اساسی انگیزش به‌شمار می‌آید. اگرچه به واقع این دو عامل اصلی ایجاد انگیزش در انسان می‌تواند باشد اما آنچه مازلو به آن کمتر توجه کرده است نیازهای معنوی انسان است که مهمترین آن‌ها نیاز به خدا و رابطه انسان با پروردگار عالم است. تکامل بعد از باور انسان به خدا به وجود می آید والا هر گونه ارتقا توسعه خواهد بود.

این نوشته برگرفته از این مطلب می باشد.

از آن‌جا که انسان موجودی دو بعدی و متشکل از جسم و روح است باید به نیازهای معنوی انسان که در سایه ارتباط با خداوند شکل می‌گیرد نیز رسیدگی کرد. در واقع انگیزش همه رفتارهای انسان تقرب الی الله است. در اسلام مفاهیمی مانند روزه داری، پرهیز از ریا و شهادت در تضاد با نظریه سلسه مراتبی مازلو هستند.  بر اساس آنچه در مورد انسان کامل و سالم در قرآن کریم گفته شده است می‌توان نتیجه‌گیری کرد که دیدگاه انسان‌گرایی بر مبنای نظریه مزلو به رابطه انسان با خدا به عنوان یک اصل نمی‌نگرد.  در اسلام انگیزه رفتارهای انسان سالم و کامل رضایت و نزدیک شدن به خداوند متعال است. امام صادق(علیه السلام) در روایت زیبایى چنین مى فرماید:آیا دین جز محبّت و رحمت چیز دیگرى است؟!یعنى انگیزه عمل به دستورات الهى، عشق و محبّت به خداوند است.

این نوشته برگرفته از این مطلب و این مطلب می باشد.

[1] Deficiency

[2] Being