علوم شناختی يکي از دانش‌های نوظهور است؛ که در کنار نانوتکنولوژی، بيوتکنولوژي، فناوري اطلاعات مجموعه دانش‌های همگرا را که NBIC نام‌گرفته‌اند تشکيل می‌دهد.  این علم یک مطالعه علمی و بین‌رشته‌ای دنیای پیچیده و جذاب ذهن است که در یک سر طیف آن رشته‌هایی مانند علم اعصاب، روانشناسی فلسفه، زبان‌شناسی، جامعه‌شناسی با منطق و روش‌شناسی برآمده از علوم انسانی و سر دیگر آن از علوم مهندسی کامپیوتر تشکیل‌شده، از نرم‌افزار، هوش مصنوعی، روباتیک و رایانه است. به‌عبارت‌دیگر، بررسی موضوعی به پیچیدگی ذهن یا مغز به همکاری و ارتباط پژوهشگران این رشته‌ها نیاز دارد تا بتوان فرآیندهای شناختی مانند حافظه، یادگیری، ادراک، توجه، استدلال، آگاهی، حل مسئله، تصمیم‌گیری، خلاقیت، تصویرسازی ذهن و.. را مطالعه کرد.

از ديد علوم شناختي ذهن را مي‌توان با  تساهل همچون ‌نوعي رايانه دانست. در رايانه اطلاعات توسط دستگاه‌های ورودي مانند صفحه‌کلید وارد سامانه مي‌شود و سپس عمليات متفاوتي بر روی آن انجام مي‌گيرد. اطلاعات واردشده را مي‌توان در رايانه ذخيره و توسط نرم‌افزار پردازش كرد. نتيجه اين پردازش مي‌تواند به خروجي رايانه تبديل گردد. به همين شكل، اطلاعات از جهان خارج توسط گيرنده‌هاي حسي ما (مثل بينايي يا شنوايي) به داخل شبكه پردازشگر (ذهن) راه مي‌يابد، در حافظه نگهداري مي‌شود و در فرايند تفكر پردازش مي‌گردد. خروجی‌های اين پردازش مي‌تواند گفتار يا رفتار حركتي باشد. البته، بايد توجه داشت كه اطلاعات در اين رويكرد معناي بسيار وسيعي دارد و شامل تمامي دریافت‌های انسان از جهان خارج به‌علاوه تمامي مفاهيم و ادراكاتي می‌شود كه در درون ذهن انسان به‌صورت فطري يا اكتسابي وجود دارد.

موسسات علمی فعال در سطح ایران

• پژوهشگاه دانشهای بنیادی
• پژوهشکده علوم شناختی
• دانشگاه شهید بهشتی
• دانشگاه رازی کرمانشاه
• دانشگاه تربیت مدرس 
• دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تبریز
• دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد
• دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه تهران

ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی

در سال ۱۳۹۱ ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی با هدف توسعه علوم شناختی در معاونت علمی ریاست جمهوری شروع به کار نمود. علوم و فناوری‌های شناختی در سند نقشه جامع علمی کشور جزو اولویت‌های الف ذکر شده است. هوش هیجانی و محاسبات عاطفی از زیرمجموعه های این علم هستند که در مقالات دیگری به آنها یه طور مفصل پرداخته شده است.

سرمایه‌گذاری کشورهاي پيشرفته درزمینۀ علوم همگرا بسیار چشمگیر است و رقابت شديدي در دست‌یابی به اسرار مغز و استفاده کاربردي از آن در ميان کشورها وجود دارد. در کشور ما درحالی‌که درزمینۀ نانوتکنولوژي، بيوتکنولوژي و فناوري اطلاعات سرمایه‌گذاری مناسبی انجام‌گرفته و پیشرفت‌های قابل‌توجهی به‌دست‌آمده است، ولي درزمینۀ عضو چهارم دانش‌های همگرا، يعني علوم شناختي هنوز اقدام متناسبی انجام نگرفته است.

باید به سمت علوم شناختی حرکت کنیم

نظر به نو بودن این حوزه در دنیا و خصوصاً در ایران، کشور ازنظر تعداد و تنوع تخصص­های لازم با محدودیت­هایی روبرو است. این در حالی است که توسعه سریع کیفی و کمی علوم و فناوری‌های شناختی در کشور، با توجه به اهمیت ویژۀ آن در آینده نزدیک در سطوح مختلف کاربردی یک نیاز استراتژیک و ملی است. از طرف دیگر، امروزه شاهد علاقه‌مند شدن و مهاجرت علمی متخصصان از رشته‌های مختلف به حوزه علوم و فناوری شناختی هستیم. و مهم آن‌که، هر قدم صحیح و حتی کوچک در توسعه علوم و فناوری‌های شناختی، خصوصاً جنبه‌های کاربردی آن، بر زندگی آحاد جامعه تأثیرگذار خواهد بود.

درصورت نرفتن به سمت علوم جدید و مطرح در سطح جهانی، در آینده ای نه چندان دور تنها به مصرف کننده‌های علوم و محصولات دیگر کشورها تبدیل خواهیم شد. در صورتی که کشور ایران از نظر داشتن منابع انسانی و همچنین داشتن قدرت خلاقیت، هوش و استعداد ذاتی درسطح جهانی شناخته شده است. با فعالیت در علوم نوین، در آینده می توانیم شاهد پیشرفت‌های شگرفی در این زمینه باشیم که می تواند حتی در سطح جهانی خود را به همه معرفی نماییم.